Verdt å vite om britisk øl

Kva har store industribryggjeri, små handverksbedrifter og heimebryggjaren i garasjen til felles? Jo, øltypene dei tek utgangspunkt i.

Dei fleste bryggjarar har si eiga tolking av pala ala, portar og IPA. Og mange av øltypene som i dag blir brygd over heile verda, stammar frå dei britiske øyane.

Eller skal me seia aletyper? Ale er det same som overgjæra øl. Og sjølv om lyst, undergjæra lagerøl har overteke òg i Storbritannia, er det ala som er det tradisjonelle ølet britane har drukke til sin «sunday roast», før fotballkampen, eller på puben etter ein lang arbeidsdag. Fleire av dei klassiske, britiske øla har ei interessant forhistorie.

Visste du til dømes at øltypen bitter ikkje er spesielt bitter? At namnet stout betyr det same som det gode norske ordet staut? Eller at India pala ala ikkje er spesielt godt eigna til å reisa til India?

Britiske øltyper

IPA

Overgjæra/ale

IPA (India pale ale) var opphavleg eit pale ale med høgare alkoholinnhald og meir av den konserverande humlen. Då det viste seg at ølet tålte den lange seglturen frå England til India, blei det etter kvart rekna som ein eigen øltype. No blir det bryggja i dei fleste små bryggjeria verda over.

Smak: denne øltypen er nok overveldande for mange med den tydelege bitterheita og humlearomaen. Samtidig er det spennande med øl som viser eit så tydeleg preg av enkelte råvarer. I tillegg til humlearomaer som sitrus, urter, nyslått gras og furunål er IPA ofte fruktig og prega av lyst og mellommørkt malt. Tørka korn, aprikos, nøtter og honning er nokre døme.

IPA til mat: bitterheita og fylden i eit IPA gjer at mange meiner det passar til svært feit og kraftig mat, til dømes spareribs eller oksekjøtt med mykje feitt.

Verdt å prøve til IPA: gulrotkake

Liknande øltypar: extra special bitter (ESB), saison og belgisk tripel

Stout og porter

Overgjæra/ale

Dei nesten kolsvarte øla, stout og porter, kjem frå England og har mange felles eigenskapar. Opphavleg blei ordet stout brukt om ekstra sterke variantar av den mørke øltypen porter. Rundt 1850 blei stout etter kvart definert som ein eigen ølstil. No blir det bryggja stout i mange land, men dei fleste tenkjer nok på Irland når det er snakk om stout.

Smak: stout og porter er rike og maltprega øl med ei krema munnkjensle. Den vesle delen svartbrend malt gir den mørke fargen og ein tydeleg brend karakter. Tjøre, svart kaffi, lakris og våt jord er nokre døme. Amerikanske variantar kan ha eit tydeleg preg av humle. Øltypen er forfriskande fruktig og mineralsk tørr, noko som står i kontrast til det tydelege mørke maltpreget. Imperial stout og imperial porter har høgare alkoholprosent.

Stout eller porter til mat: det rike og litt brende maltpreget krev at maten har ein like intens smak. Mørke sjokoladedessertar, blåmuggostar og kraftige gryteretter er nokre døme.

Verdt å prøve til stout: østers

Liknande øltypar: black IPA og mørkt trappistøl

Barley wine / Byggvin

Overgjæra/ale eller undergjæra/lager

Barley wine er opphavleg eit engelsk namn på svært alkoholsterke øl. Men mange andre ølnasjonar har også tradisjonar for å lage liknande øl. Belgia og Nederland har sine quadrupel og Tyskland sin eisbock.

Ekstra sterke versjonar av øltypar som IPA, brown ale, porter og stout kan også falle inn under same kategori. Dei vert ofte merkt med namn som double, imperial eller russian. Det går med mykje malt for å lage slike øl, noko som kostar.

Smak: byggvin er ølets svar på sherry og portvin. Det er heftige saker med mykje smak og gjerne litt sødme. Maltpreget i byggvin er nesten bunnlaus med lag på lag av honning, knekk, nøtter og søt havrekjeks. Mørke typar har gjerne kaffe, sjokolade og lakris i tillegg. Er byggvinen laga i amerikansk stil, er det gjerne tydeleg bitterheit og humlearoma som minner om sitrus og urter.

Å lagre på fat er etter kvart ganske vanleg for byggvin. Frå fatene får ølet aroma både frå treverket og det som har lege på fatet tidlegare, som bourbon eller sherry. Fatpreget i ølet kjenner du som vanilje, kokos og tørka frukt.

Byggvin til mat: sødmen og konsentrasjonen i desse øla gjer at dei ofte går til ulike desserter som sjokoladekake og karamellpudding. Kraftige ostar som blåmuggost og lagra faste ostar passar også fint. Som regel fungerer byggvin utan voldsom bitterheit best til mat.

Verdt å prøve til byggvin: sjokoladekake

Liknande øltypar: imperial brown ale, imperial porter og russian imperial stout

Pale ale/bitter

Overgjæra/ale

I gamle dagar vart koks og ved brukt som varmekjelder når maltet skulle tørkast. Maltet vart aldri så lyst at det var mogleg å lage lyst øl. Men med moderne tørkjemetodar kom også lyst malt. Det nye lyse ølet vart kalla pale ale.

Ølet kjem opphavleg frå England der det også har blitt kalla bitter, men er heilt klart eit av dei mest utbreidde overgjæra øla i verda. Med den nye bølga av pale ale har ølstilen blitt meir definert og delt opp i to hovudkategoriar, den klassiske engelske og den meir humleprega amerikanske.

Smak: pale ale har moderat med fruktigheit frå gjær, så det er maltpreget som er tydelegast med preg av kokt korn og kjeks. Ølet er middels fyldig og tørt. Dei amerikanske variantane har ein del fruktigheit frå humle. Pale ale har ein tydeleg, men ikkje dominerande bitterheit.

Pale ale til mat: det er lett å finne mat som passar til pale ale så lenge det ikkje er for kraftig eller søt mat. Steikt fisk, lyst kjøt og også lettare rettar av okse passar fint. Til mat med meir krydder passar dei amerikanske typane med eit livleg preg frå humle.

Verdt å prøve til pale ale: Fish and chips

Liknande øltypar: blonde, IPA, pils

Black IPA

Overgjæra/ale

Bryggeri er ikkje låst til å måtte lage øl med dei same råvarene kvar gong. Dei kjøper inn det dei treng. Om bryggeriet i tillegg lagar små mengder av kvart brygg, løper dei liten risiko når dei prøver noko nytt.

Black IPA er eit resultat av bryggjarens skaparkraft der den mørke stouten møter den humleprega IPA-en. Denne hybriden har etter 2010 blitt så populær at den kan reknast som eigen stil.

Smak: fargen er mørk, og malten er prega av både lyst korn, kjeks og kaffi. Sjølv om ølet er mørkt, er det middels fyldig til litt fyldig. Det er vanlegvis eit svært tydeleg preg av humle med urter, sitrus, furunål og pasjonsfrukt i tillegg til tydeleg bitterheit.

Black IPA til mat: det brente preget i ølet og det markante humlepreget passar fint til grilla kjøt med intense sausar som kan vere både sterke og fete.

Verdt å prøve til black IPA: Heftig chili con carne

Liknande øltypar: stout og IPA

Brown ale

Overgjæra/ale

Engelsk ølstil som er brun på farge, men ikkje så mørk som porter og stout. Ølet var populært blant arbeidarar og blei også forbundet med arbeiderklassen. Dette var noko som gav ølet eit imageproblem etter kvart som lyse øltypar vann fram blant middelklassen.

Som for mange andre overgjærede ølstilar har handverksbryggeria stått for ei revitalisering av ølstilen, og amerikanske bryggeriar har laga sin eigen versjon med tydelegare humlearoma. Brown ale bryggast i mange land. Belgisk og fransk brune har omtrent same brunfarge, men er meir prega av fruktigheit frå gjæringa.

Smak: brown ale er middels fyldig og ganske tørr. Du kan kjenne maltpreg med aromaar som nøtter, kjeks og sjokolade. Amerikansk brown ale kan ha ein del humlearoma som minner om furunål, urter og sitrus.

Brown ale til mat: brown ale er eit svært anvendeleg øl om du likar eit litt mørkare maltpreg som passar til det litt karamelliserte preget som finst i mange gryter og rettar med steikte eller omnsbakte råvarer. Alt frå steikt fisk til ymse kjøt fungerer bra.

Verdt å prøve til brown ale: Kylling korma

Liknande øltypar: amber ale, altbier, bokkøl

Sist oppdatert: 28. februar 2025